Trong Văn kiện Đại hội XII, Đảng ta xác định hai vấn đề liên quan
đến chủ đề FIR 4.0 và an ninh phi truyền thống đó là: “Tiếp tục đẩy mạnh thực
hiện mô hình công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện phát triển kinh tế
thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế gắn với phát triển
kinh tế tri thức, lấy khoa học, công nghệ, tri thức và nguồn nhân lực chất
lượng cao làm động lực chủ yếu”; và “sẵn sàng ứng phó với các mối đe dọa an
ninh truyền thống và phi truyền thống”. Vì thế, việc tìm hiểu mối quan hệ giữa
FIR 4.0 với an ninh phi truyền thống là rất cần thiết và cấp bách để sớm đưa
Nghị quyết XII của Đảng vào hoạt động thực tiễn có hiệu quả.
Trên phạm vi toàn cầu. FIR 4.0 sẽ khiến cho mọi tiện ích đều có
thể được thực hiện từ xa, chi phí giảm, hiệu quả tăng, kinh tế - xã hội phát
triển nhanh. Tuy nhiên, FIR 4.0 cũng gây hệ lụy không nhỏ như: Thị trường lao
động bị phá vỡ, phân công lao động xã hội bị phân hóa; sự bất bình đẳng và mâu
thuẫn xã hội gia tăng làm nảy sinh những bất ổn về an ninh phi truyền thống.
Việc robot hóa nền sản xuất,
đặc biệt là robot cao cấp với trí thông minh nhân tạo, robot trở thành người
quản lý, thậm chí là thành viên hội đồng quản trị... khiến năng lực, chứ không
phải nguồn vốn, trở thành nhân tố cốt lõi của nền sản xuất. Thị trường lao động
bị phân hóa thành hai nhóm: Nhóm kỹ năng thấp được trả lương thấp và nhóm kỹ
năng cao được trả lương cao. Tình trạng tăng hai đầu, rỗng ở giữa xuất hiện.
Tức là lao động có trình độ cao và lao động có trình độ thấp đều tăng, còn ở
trình độ trung bình bị giảm mạnh, khiến khoảng cách giàu nghèo tăng nhanh. Bất
bình đẳng chính là những nhân tố tiền an ninh mà FIR 4.0 có thể gây ra.
Những đối tượng được hưởng lợi
nhiều nhất từ sự sáng tạo sẽ là những nhà cung cấp vốn tri thức, tài chính (nhà
sáng chế, cổ đông và đầu tư), còn người lao động dựa vào sức lao động thu nhập
bị giảm, khiến khoảng cách giàu nghèo tăng nhanh, gây bất bình đẳng xã hội. Sự
kiện Brexit, D.Trump, dân túy đã phần nào nói lên điều đó, vì trong thế giới
hội nhập, người lao động ở các nước phát triển bị thiệt hơn so với các nước
chậm phát triển, đồng thời còn chịu tác động do phân hóa thu nhập trong nước.
Ông Trump và những người dân túy hiểu rõ điều đó, nên đã tạo được lợi thế trong
các cuộc bầu cử, khiến an ninh toàn cầu “rung lắc” mạnh và khó có thể ổn định
trong tương lai gần, thậm chí cả trong trung hạn.
Vấn đề đang đặt ra là, FIR 4.0 đang đặt ra một xu hướng không thể
đảo ngược, cùng với nền dân chủ mà tính chất “dân chủ hóa” ngày càng cao hơn do
sự lan tỏa của công nghệ mới. Giải quyết những mâu thuẫn trong xã hội hiện đại
do tác động của FIR 4.0 như thế nào là một thách thức lớn về an ninh đối với
nhân loại?
Trong mỗi quốc gia. Ở tầm quốc
gia, khi vật lý, số hóa, sinh học tích hợp với nhau thông qua IOT, ngày càng
cho phép người dân tiếp cận gần hơn với chính phủ của họ để nêu ý kiến, cùng
phối hợp hoạt động. Đồng thời, các chính phủ cũng sở hữu sức mạnh về công nghệ
để tăng cường sự lãnh đạo của mình đối với toàn bộ xã hội. Quá trình đồng sở
hữu công nghệ vừa là thời cơ, vừa là thách thức bởi những yếu tố tiền an ninh
phi truyền thống cũng dễ nảy sinh.
Hiệu ứng của sản phẩm siêu kết
nối sẽ tái phân phối quyền lực mô hình từ trên xuống sang mô hình từ dưới lên,
buộc Nhà nước phải gần dân, gần cơ sở nhiều hơn. Tuy nhiên, sản phẩm siêu kết
nối cũng làm cho an ninh mạng, thông tin, tin tặc... gia tăng và ngày càng khó
chống đỡ hơn.
Ở Việt Nam, việc kê khai, giao
dịch, nộp thuế, thương mại, dịch vụ điện tử; sự liên thông trong từng bệnh
viện, giữa các bệnh viện, các tuyến viện với ngành bảo hiểm, chính phủ điện tử,
thành phố thông minh... cũng đang phát triển, góp phần thuận lợi hóa đối với
người dân, doanh nghiệp, trong và ngoài nước; nhiều sự kiện được phát hiện
nhanh hơn qua mạng xã hội được xử lý kịp thời có hiệu quả như: Vụ cô giáo bạo
hành trẻ em, hiệu trưởng gây tai nạn không tự giác nhận lỗi, người dân chết
phải vận chuyển về nhà bằng bó chiếu thồ trên xe đạp...
Cũng nhờ mạng xã hội mà Nhà
nước phát hiện kịp thời, bắt quả tang các vụ tung tin nhảm: Đổi tiền, cá chết,
nước bùn đỏ, bôi nhọ các cô giáo... Vì thế, trong Văn kiện Đại hội XII, Đảng ta
đã bổ sung thêm cụm từ “giám sát” trong “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm
tra” và gần đây, Trung ương còn nêu ra cần phải kiểm soát bệnh “lạm dụng quyền
lực” là rất phù hợp không chỉ về mặt quy trình, đạo lý mà còn phù hợp với những
điều kiện đã, đang và sẽ hiện thực hóa khi sản phẩm siêu kết nối ngày càng gia
tăng trong FIR 4.0.
Ở cấp độ doanh nghiệp: Quan hệ
cung - cầu cũng thay đổi đáng kể. Nguồn cung từ nhà cung cấp đến chuỗi giá trị,
đối thủ cạnh tranh, tính sáng tạo gia tăng, dẫn đến chất lượng, giá cả và tốc
độ thay đổi cũng nhanh hơn khiến các logic truyền thống bị phá vỡ, thay bằng
quy trình linh hoạt và sáng tạo.
Theo đó, cầu cũng thay đổi, sự
minh bạch ngày càng cao, sự cá biệt hóa là một xu hướng, làm cho mối quan hệ
cung - cầu ngày càng gắn kết hơn bao giờ hết, sản xuất gắn với tiêu thụ theo
yêu cầu. Người tiêu dùng sản phẩm có thể đặt hàng và kiểm tra sản phẩm của mình
từ A - Z trong quy trình sản xuất 3D, khiến cho doanh nghiệp buộc phải quan tâm
đổi mới quy trình sản xuất kinh doanh.
Đối với mỗi con người: FIR 4.0
không chỉ thay đổi những gì con người tạo ra mà còn làm thay đổi chính bản thân
con người, chẳng hạn như: Sự riêng tư, ý thức về sở hữu, phương thức tiêu dùng,
thời gian công việc và giải trí, cách thức phát triển sự nghiệp, trau dồi kỹ
năng, gặp gỡ, giao tiếp với nhau và củng cố các mối quan hệ...
Với sản phẩm siêu kết nối, con
người bị tràn ngập trong biển thông tin bên cạnh sự tiến bộ nhanh, thì họ cũng
gặp hệ lụy không mong muốn như: Sự giảm sút tính nhân văn, từ bi, bác ái; các
quan hệ hợp tác, cộng đồng; tâm tư, tình cảm, giao tiếp (quan hệ xã hội ảo
tăng, nhưng xã hội trực tiếp lại giảm). Nảy sinh nhu cầu phải định nghĩa lại
con người, vì con người đã gia tăng tuổi thọ, sức khỏe, nhận thức và năng lực.
Theo đó, cũng cần phải định hình lại những ranh giới về đạo đức, phẩm chất và
hành lang pháp lý...
Sự chuyển hóa trong lĩnh vực an
ninh: FIR 4.0 cũng khiến cho lĩnh vực an ninh gia tăng tính lai tạp, giữa an
ninh truyền thống và phi truyền thống; bạo lực và phi bạo lực; bạo lực vũ trang
và phi vũ trang; chiến tranh và hòa bình; tiền tuyến và hậu phương; vai trò cá
nhân và tập thể; trong công tác tình báo, tác chiến chính xác tăng lên một cách
đáng kinh ngạc... khiến cho an ninh phi truyền thống có thể chuyển hóa nhanh
thành an ninh truyền thống và ngược lại.
Xuất hiện những yếu tố tiền an
ninh rất đa dạng như: Robot tham gia thị trường lao động, tắc xi bay tham gia
hệ thống giao thông vận tải, trực thăng không người lái tham gia dịch vụ giao
hàng tại nhà... sẽ đặt ra vấn đề pháp lý rất cấp bách trong việc tranh chấp
giữa con người với con người, con người với robot, nhất là robot cao cấp (AI).
Đến năm 2025, 21 sản phẩm định
hình tương lai phát triển của thế giới sẽ xuất hiện với quy mô thương mại,
khiến một số nước đã chủ động đi trước một bước về quy hoạch cũng như pháp lý.
Nhật Bản đã cho phép xe không người lái được tham gia hệ thống giao thông vào
năm 2020; EU sẽ ban hành luật về việc robot tham gia thị trường lao động; thành
phố Dubai (Ả-rập Xê-út) cho phép 25% phương tiện không người lái hoạt động vào
năm 2030.
Sự chuyển hóa dạng thức an ninh
cũng rất phức tạp, thậm chí khó xử lý như các thiết bị bay không người lái nếu
lọt vào tay bọn khủng bố thì rất khó đối phó, chúng ta không thể mang quả tên
lửa hàng triệu USD để bắn máy bay không người lái, mang 1 quả lựu đạn, nếu quả
lựu đạn đó lại chứa chất độc hóa học thì càng nguy hiểm hơn. Tuy nhiên, một số
nước cũng đang nghiên cứu phương thức bắn hạ hay thu hồi phương tiện bay không
người lái nếu tình nghi nó gây nguy hại cho an ninh.
ST
0 nhận xét:
Đăng nhận xét